Bebeklerde Tuvalet Eğitimi

Tuvalet eğitimi aileler için zorlu bir süreç. Öğrenmekte ya da uygulamakta direnen çocukların davranışları bir süre sonra ailede tahammülsüzlük duygusu oluşturabiliyor. Tuvalet eğitimi sırasında kullanılacak en faydalı yöntemlerden biri ‘H.E.L.P.’ kuralıdır. Bu dört aşamalı davranış biçimi sayesinde aile çocuğu tehlikelerden koruyabilir, gelişimine ve bağımsızlığına katkıda bulunabilir.

H.E.L.P kuralı 4 temel noktadan oluşuyor:
Hold yourself back – Geri çekilip izle
Encourage exploration – Keşfi destekle
Limit – Limit koy
Praise – Öv
 
Geri çekilip izle (hold yourself back)

Doğru zamanının geldiğini anlamak için çocukları izlemek gerekiyor. Ikınmaları yüzlerinin kızarmasından anlaşılıyor. Ya da alt bezlerini işaret edebiliyorlar. Çocuğun bu işaretlerine bakmak gerekiyor. 15-21 aylık çocukların çoğu bedensel işlevlerinin farkına varırlar. Kızlar erkeklerden daha çabuk olgunlaşabilirler. Eğer bir çocuğun tuvaletini yaptığı hareketleri ile belli oluyorsa eğitime başlamak için ilk koşul tamamlanmış demektir.
 
Keşfi destekle (encourage exploration)

Çocuğun yetenekleri geliştikçe, kelime dağarcığını da gelişiyor. Örneğin; bezini işaret eden bir çocuğa o anda, “Altın ıslanmış. Altını değiştireyim mi?” demek ona bu davranışının bu kelimelerle betimlendiği bilgisini veriyor. Altını her değiştirmede, bu olayı ona açıklamak gerekiyor. Kaka yapmışsa, ebeveyni bunu tuvalete dökerken o da görmeli, hatta tuvaletin sifonunu beraber çekilmeli. Bu gibi davranışlar özendirici nitelikte oluyor. Anne ve babaların tuvalete gittiklerinde neler yaptıklarını çocuklarına bir bir göstermeleri gerekiyor.

Sabah uyandıktan biraz sonra eğitime başlamak, bu sırada onunla konuşmak, oyunlar oynamak, bir şeyler içtikten 20 dakika sonra lazımlıkta oturtmak da ikinci koşulun dikkat edilmesi gereken noktaları. Eğitim sırasında çocuk için eğlenceli bir ortam hazırlamak gerekiyor. O lazımlıktayken ona kitap okumak faydalı olacaktır. Çocuk lazımlıktayken oturup onu beklemek çocuk tarafından bir talep olarak algılandığından çoğu zaman sonuç getirmeyebiliyor. 

Limit koy (limit)
Lazımlık oturduğu zaman başlangıçta 2-3 dakikayı geçmemeli. Tuvaletini yapınca onu övmek gerekiyor. Anne ya da babanın yüzünde daima huzurlu bir ifade olmalı. Bu eğitim çocuklar ve aileler için sıklıkla gergin olacaktır. Sabır isteyen bu eğitimde çocuk asla zorlanmamalı. Ailenin şansını bir süre sonra yeniden denemesi gerekiyor. 
 
Öv (Praise )
Tuvaletini lazımlığa yapan çocuğu övmek gerekiyor. Yalnızca oturduğunda ise övgü tekniğini kullanmamak gerekiyor. Başarılı bir şekilde tuvaletini yapan bir çocuğa tezahürat etmek, alkışlamak, sevinç gösterilerinde bulunmak önemli. Bu sayede yaptığı davranışın beğeniyle karşılandığını anlayabiliyor. Sonrasında lazımlığı birlikte döküp süreci oyun haline getirmek de eğitimi kolaylaştırıyor. Bu noktada yaptığının iyi bir şey olduğu konusunda fazla sözlü açıklama yapmaksa onun algısının üzerinde olacağı için fayda sağlamıyor.  

Lazımlık başarısının 4 koşulu

Doğru lazımlık seçmek: Lazımlık çocuğa uygun olmalı. Tuvalet üzerine rahat bir aparat ve ayakların altına bir iskemle koymak ya da yaşına uygun bir lazımlık kullanmak yararlı olacaktır.

Sabırlı olmak: Tuvaletini yapmadığı ya da yapamadığı zaman acele etmemek ve kesinlikle kızmamak gerekiyor. Ayrıca başka çocukların eğitimi kabullenme zamanlarıyla da kıyaslamamak önemli çünkü her çocuğun gelişim hızı farklı.

Pratik yapmak: Çocuğun ihtiyaç duyduğu kadar pratiği sabırla tekrarlamak gerekiyor.

Beraber olmak: Bu eğitimi birlikte yürütmek ve onu eğlendirmek eğitim süresini olumlu etkiliyor.

Bunlara dikkat!

Tuvalet eğitimindeki çocuğu motive etmek için ilgisini çekecek iç çamaşırlarını birlikte seçmek, eğitim sırasında temalı yapıştırmalar kullanmak ilgisini artıracaktır. Öncelikli hedef, gündüz bezi bırakma olmalı. Ancak hazır olan çocuklarda gece eğitimi de, gündüz eğitimi ile birlikte ya da hemen tamamlandıktan sonra başlayabilir. Gece eğitimi için yatak koruyucu kullanmak da faydalı. Genellikle 3 – 6 ay süren tuvalet eğitimi gece eğitimi de dahil olduğunda daha uzun da sürebiliyor.

Çocuğun  hayatında taşınmak, bakıcının değişmesi ya da emzik bırakmak gibi önemli başka bir değişim söz konusuyla, tuvalet eğitimini bu sürede başlatmamak gerekiyor.

Yanlış ve ısrarcı davranışlar çocuklarda kaka tutma, hırçınlık, kendi içine dönme ya da kendisine zarar vermeye çalışması gibi olumsuz eylemlere sebep olabiliyor. Bu nedenle dikkatli, özenli ve sabırlı olmak çok önemli.

Acıbadem Kozyatağı Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Banu Küçükkırım